سیستم مدیریت پورتال پایگاه خبری نشاط شهر

جواد نوری:

خاندان مشهور بهاری که برخی از افراد آنها در طی یک و نیم قرن از اواسط قرن سیزدهم تا اواخر قرن چهاردهم به عنوان مجاهد و مشروطه خواه، متشرع و مجتهد، روحانی، و مؤلّف برخاسته‌اند که شیعی مذهب بوده‌اند، شیخ محمد باقر بهاری و شیخ رضا بهاری و شیخ اسماعیل بهاری و شیخ محمد حسین بهاری از معروفترین های این خاندان هستند. ظهور و برآمدن این خاندان از مهم ترین فصول تاریخ بهار است و تسلط و نقش آفرینی های ایشان در عرصات اجتماعی و فرهنگی در تکوین فرهنگ امروز بهار سهم بسیار داشته است. به همین علت شایسته تحقیق و تدقیق اند. و ما در این نوشتار مختصری به آن پرداخته ایم.

به گزارش نشاط شهر، در بعضی نقل قول‌های  شفاهی آمده که این خاندان از خمسه ( زنجان) به بهار آمده اند و پس از سکونت در بهار به بهاری معروف شده، آنگاه مصدر خدمات و تحولات و تأثیرات بسیاری واقع شده اند. مهاجر اصلی از منطقه ی خمسه به بهار، ملا محمد کافی  فرزند ملا محمد یوسف فرزند ملامحمد تقی است. گویا این سلسله تا دوره صفویه به همین ترتیب در سلک علما و روحانیون بوده اند. ملا محمد کافی در اوائل عصر ناصری به بهار آمده و فرزندانش در بهار ماندگار شده و عنوان و لقب بهاری یافته اند.

خمسه ای یا بهاری؟

چنانکه ذکر آن گذشت در اقوال شفاهی ملا محمد کافی به خمسه نسبت داده شده، اما این انتساب مبنای واضح و روشنی ندارد، و‌ بدرستی معلوم نیست این قول از کجا و‌ توسط چه کسی مطرح گردیده،  بهرحال تاکنون مدرکی مکتوب و مستند در این مورد رویت نشده و موجود نیست هرچه هست بصورت افواهی  از همان زمان مطرح و امروزه جزو بدیهیات و مسلمات تلقی شده و دیگر کنکاش و پرس و جویی در این مورد صورت نگرفته است، تعدادی از پژوهندگان می گویند خمسه ای بودن این خاندان مبنای صحیحی ندارد و همه این طایفه بهاری الاصل اند و این سلسله تا عهد صفویه در سلک علما، و پسوند بهاری تا اسم جد ششم ایشان ادامه داشته و موجود بوده است. در بخش زندگینامه شیخ باقر بهاری آمده شیخ باقر بعنوان یکی از پنج مجتهد اعلم جهت نظارت بر عملکرد مجلس انتخاب شد، به اینان علما خمسه می گفتند، گویی عبارت {شیخ باقر ابن ملا محمد جعفر ابن ملا محمد کافی از علما خمسه اند} مبنای این سهو آشکار تلقی شده و گمان کرده اند شیخ باقر و اجداد وی  خمسه ای هستند در صورتی که منظور این عبارت انتساب شیخ باقر به علما و مجتهدین خمسه (پنجگانه) است که جهت نظارت بر عملکرد مجلس معرفی شده‌اند، لذا از همان موقع این شائبه پیش آمده که اینان تبار خمسه ای دارند. نیز این درست که بهار منطقه ای مهاجر پذیر بوده و بسیاری از ساکنان فعلی هم از اطراف و اکناف به این دیار آمده و رحل اقامت افکنده اند و همچنین است اسم فامیل بسیاری از مهاجران به نام زادگاه شأن مرتبط است نظیر قروه ای، نوبرانی، خوشابی، کیتویی، جگنلویی، تبریزیان، خمسه ای و... ولی در باب افراد سرشناس از لونی دیگر است و اگر چنین مهاجرتی حقیقت داشته باشد محال است توسط مردم و در تداول عامه به بهار منتسب شوند و این از عمیق ترین سنت های فرهنگی و عادات اجتماعی مردم بهار است. همچنین  اگر احتمالی بر خمسه ای بودن ایشان بصورت رسمی مطرح بوده دست کم می بایست در جایی از نوشته های گوناگون این طایفه ثبت می شد تا آنجا که تحقیقات نگارنده شامل می شده، هیچ کدام از شخصیت های فوق چنین سخنی را در مورد خود یا آبا و اجدا خویش مطرح یا تایید ننموده اند.( یا دست کم تا الان سندی متقن و غیرقابل انکار در این مورد بدست نیامده است) و هرچه هست شفاهی ست.

در ذکر نسب نامه شیخ باقر بهاری  جد ایشان یعنی محمد کافی را فقیه عالم و نامدار دانسته اند ( اذکایی، دایره المعارف تشیع ذیل حرف ب). اگرچه بنا به داده های شفاهی و افواهی ملا کافی فقط سواد در حد خواندن و نوشتن داشته و به مرتبه فقاهت و اجتهاد نرسیده بوده است. به هرحال در مورد تاریخ، علت و چگونگی هجرت ملا محمد کافی به بهار اطلاع چندانی دردست نیست، جز اخباری پراکنده و شفاهی، در صورت صحیح و واقعی بودن این مهاجرت و اقامت، می توان این مهاجرت های محدود و کوچک‌ را در حکم نوعی هجرت علمی تلقی کرد، مورد دیگری نیز ازین هجرت های کوچک و محدود علمی موجود است از جمله هجرت سید حسن آشتیانی به بهار که جد سادات حسینی اخگر فعلی بهار می باشد،  گویا به مثابه استاد و معلم برای مکتب خانه ها و رتق و فتق امور و حساب و کتاب خوانین منطقه لازم بوده  و نظر به مهاجر پذیر بودن منطقه بهار و طبیعت سرسبز و پر نعمت آن در سالیان گذشته و عمومی نبودن سواد و دانش، ایشان در این منطقه ماندگار شده اند. به هر روی  آن مرحوم بعنوان فردی تحصیل کرده و دارای توانایی خواندن و نوشتن که در آن روزگار بسیار ارزشمند بود پس از چند سال سکنی گزینی در بهار مورد شناخت مردم واقع شده و حجره ای کوچک برای نوشتن عرایض و قراردادهای بیع و شرا و عقد و ازدواج و طلاق و...

راه اندازی کرده و گویا از همین طریق امرار معاش می نموده و در ازای تقریر مطالب مراجعین هزینه اندکی می گرفته است. این مورد به گوش خوانین منطقه ( قراگوزلو ها) می رسد و بدین رویه او اعتراض می نمایند. ملا محمد کافی پس از اعتراض ایشان بار و بنه خویش را جمع کرده و به صورت قهر، عازم رفتن می شود و گویا در بین راه خوانین مطلع و اورا به ماندن راضی می نمایند. پس ازین ملا محمد کافی در بهار ماندگار شده و فرزندان خود را تربیت نموده و گویا شبه مکتب خانه ای راه انداخته بود و ملا جعفر فرزند اش در همین مکتب خانه تربیت شده و مقدمات علوم را آموخته بود. این نیز گفتنی ست که مدفن ملا کافی در بهار نیست( نوادگان مرحوم علی حجتی ادعا دارند مدفن وی در روستای حسام آباد زنجان که سابقا به نام «اسم آباد» بوده واقع است و آرامگاهی نیز دارد، نگارنده در جستارهای خود و پرس و جوها از تاریخ پژوهان زنجان به چنین موردی دست نیافت)به هر حال پسوند بهاری ازین به بعد به نام ملاجعفر اضافه شده و از آن پس به بهاری معروف شد. مدفن وی به همراه فرزند کهترش ملا علی و ملا صادق در ضلع شمالی مقبره آیت الله شیخ محمد بهاری واقع شده است. مجموعا در مورد ملا کافی که وی را فقیه عالم خطاب کرده اند نکته مهم و قابل ذکری نیست جز اینکه چون فرد باسواد و با تقوایی بود و دو فرزند پسر داشته فرزندان خود را تحت آموزش خود تربیت نموده و مسائل ابتدایی را به ایشان می آموزد. قولی شفاهی در این مورد رایج است که می گویند ملا کافی در زمان شخم زدن زمین توسط گاوآهن حواسش به آموزش بچه‌های خود بوده و در هنگام رفت با گاوآهن به ملا جعفر آموزش می داده هنگام برگشت به ملا محمد علی. ( نقل شفاهی از آقای حاج رضا حجتی از نوادگان ملا علی )

گفتنی ست که شهرت و اسم فامیل حجت الاسلامی را به کافی منتسب کرده اند و می گویند این خاندان در خمسه به این اسم خانوادگی خوانده می شدند.  هم‌اکنون در میان وراث و نوادگان این طایفه چهار اسم فامیل رسمی وجود دارد.  حجت الاسلامی و حجتی و باقری و بهاری. 

حجت الاسلامی ها نوادگان ملا محمد علی و حجتی ها بنی اعمام ایشان یعنی فرزندان شیخ علی حجتی و باقری ها نوادگان شیخ باقر بهاری و بهاری هم بصورت عمومی در نزد تعدادی از نوادگان ایشان رایج و باقی ست.

ادامه دارد....