تاریخ انتشار: 1400/3/30 20:02:05
ساخت آجر مقاوم با ترکیبی از نخاله های ساختمانی
مبتکر استان همدان، برای تولید آجر برخلاف شیوه های قبلی از خاک رسی استفاده میکند که درحال ازبین رفتن است .
به گزارش نشاط شهر به نقل از خبرگزاری صدا و سیما، مرکز همدان، در شیوه ابتکاری آقای بداغی برای تولید آجر برخلاف شیوه‌های قبلی که درهر قطعه آجرش، ۷۰ درصد خاک رس بود، تنها ۳۰ درصد از خاک رس، خاکی که درحال ازبین رفتن است استفاده می‌شود.
خاک رس، خاکی مغذی برای رشد گیاهان و درختان
برای رشد و مقاومت گیاهان چهار شرط لازم است: مقدار مناسب نور خورشید، آب در دسترس، مواد مغذی کافی و اکسیژن. بدون وجود این چهار مورد، گیاهان مبارزه می‌کنند و در بعضی موارد می‌میرند. از میان این چهار فاکتور؛ خاک روی سه مورد آب، مواد مغذی و اکسیژن تأثیر می‌گذارد. یکی ازمغذی‌ترین خاک‌ها برای رشد گیاهان، خاک رس است که گیاهان به خوبی در آن رشد می‌کنند، زیرا خاک رس غنی از مواد مغذی است.
درختان میوه، درختان زینتی و بوته‌ها در خاک‌های رس رشد می‌کنند.
خاک رس هست؛ اما کم
خاک رس یک سرمایه ملی است که برای تشکیل آن هزاران سال فرایند طبیعی طی می‌شود، اما طی سال‌های اخیر با برداشت‌های بی رویه از این خاک و استفاده اش برای تهیه وتولید آجر، وجود این سرمایه ملی در خطر است.
یکی از واحد‌های تولیدی که بیشترین استفاده از خاک رس را دارد، واحد‌های تولیدی آجر پزی است و در قدیم هم کاربرد آن بیشتر بوده ودر حال حاضر هم در شهری مثل همدان بخصوص درمنطقه جورقان وملایر هستند هنوز کوره‌هایی که به شیوه سنتی از خاک رس برای تولید آجر استفاده می‌کنند. کوره آجرپزی سنتی یا آجرپزی کوره‌ای یا دستی یا فشاری در ایران کاربرد کهنی دارد، دست کم ۵۰۰۰ سال است که آجر ساخته شده از خاک رس به کار می‌رود.
بخاطر اهمیت این موضوع، استانداران بسیاری از شهر‌ها دستور به توقف استفاده از خاک رس برای تولید آجر و بکار بردن شیوه‌های جایگزینی دادند.
مبتکر همدانی با یک خلاقیت می‌خواهد ناجی خاک رس باشد در شیوه ابتکاری آقای بداغی برای تولید آجر برخلاف شیوه‌های قبلی که درهر قطعه آجرش، ۷۰ درصد خاک رس بود، تنها ۳۰ درصد از خاک رس، خاکی که درحال ازبین رفتن است استفاده می‌شود.
این واحد تولیدی در قهاوند، تنها واحد آجرپزی دراستان همدان است که ازخاک رس کمترین استفاده را درتولید آجرمی کند. در گذشته هزار و ۲۰۰ هکتار از اراضیجورقان شهری که در آن کوره‌های آجرپزی فراوانی قرار داشته به صورتی که اشتغال و زندگی مردم این شهر از این طریق تأمین می‌شد.
آجری مقاوم آن هم با ترکیبی از نخاله‌های ساختمانی
آقای "بداغی" که مبدع این طرح جدید در تولید آجراست راز کارش را اینگونه بیان کرد: من در تولید هرقطعه آجر ۷۰ در صد نخاله بکار می‌برم و ۳۰ درصد رس که برای استحکام آجر‌ها مقداری از آن لازم است.
از او پرسیدم چرا این خاک‌ها را جایگزین خاک رس کرده است که پاسخش را اینگونه داد: خاک رس کم است و روبه اتمام ووقتی می‌شود ازاین خاک‌ها برای تولید آجربهره برد چرا خاک رسی که با ارزش است وبرداشتش به طبیعت وزمین آسیب می‌زند را بکار بگیرم؟
او همچنین معتقد است که فایده استفاده ازنخاله‌ها وخاک‌های نامرغوب، برگشتن دوباره این خاک‌ها رها شده است به چرخه تولید.
۳ هزار تن نخاله تولید شده در طبیعت رها می‌شوند
به گفته آقای "قادری" کارشناس میراث فرهنگی گردشگری وصنایع دستی استان روزانه ۳ هزار تن نخاله سفال وسرامیک در جاده‌های استان همدان به حال خود رها می‌شوند وعلاوه برایجاد منظره‌ای زشت که درمسیر عبور خودروهاست، صدمات محیط زیستی نیز به همراه دارد.
امااین نخاله‌ها ازچشم آقای بداغی تولید کننده آجربا طرحی نوین دور نمانده وهر روز با کمک کارگرانش وبا ماشین‌های خاور اقدام به جمع آوری و تبدیلشان به آجر میکند.
دیگر آجرپزان استان اعتقادی به طرح آقای بداغی ندارند!
برایم سئوال شد که حالاکه می‌شود از نخاله‌های رها شده در دل طبیعت بهره برد چرا خاک رسی که کمیاب است وارزشمند باید درآجر بکار رود؟!
مصرف خاک رس در ۹۰ درصد واحد‌های آجرپزی استان
به گفته آقای "متین" رئیس سازمان صنعت معدن وتجارت استان همدان، ۹۰ درصد واحد‌های تولیدی استان از خاک رس برای تولید آجرهایشان استفاده می‌کنند.
وقتی به سراغ یکی از ۳۹ واحد تولیدی آجر با خاک رس رفتم، از نزدیک دیدم که واحد‌های بزرگ تولید آجر کنار هم فعالند و چطور از معدن‌های خاک رس که درنزدیکی شان است برای تولید آجر، بی وقفه بهره برداری می‌کنند.
آقای رضایی یکی از تولید کنندگان قدیمی تولید آجر با خاک رس است که معتقد است خاک‌های دیگر جوابگوی تولید آجر نیست.
او می‌گوید: ۷۰ درصد خاکی که برای تولید آجر بکار می‌گیرد رس وبقیه آن ماسه است و ماهانه چیزی حدود ۲۵ هزار تن خاک رس مصرف می‌کنند.
مصرف خاک رس ضربه مهلک بر پیکره زمین
همراه با کارشناسان مرکز تحقیقات کشاورزی استان راهی بیابان‌هایی شدم که روزگاری محل تولید آجر به شیوه سنتی بود، اما الان تنها چیزی که از آن دوران باقی مانده زمین‌های خشک و بی آب وعلف است.
آقای "احمدیان" کارشناس و متخصص در زمینه بهره وری خاک است، او دراین باره می‌گوید: اگر هرواحد تولید آجر سنتی سالانه بین یک میلیون تا دومیلیون قطعه آجر تولید کند، بطور متوسط هزار وهفتصد وپنجاه تا سه هزار وپانصد تن خاک رس را در هرسال برداشت میکند و برداشت بی رویه خاک رس یعنی ضربه مهلک بر پیکره زمین.
خاک رس که نباشد پوشش گیاهی هم نخواهد بود
عمق فاجعه را در ۳۹ واحد تولیدی که هنوز آجر را به شیوه سنتی تولید می‌کنند می‌شود دید، واحد‌هایی که هرکدامشان ۷۰ هزارتن خاک رس برداشت می‌کنند در واقع کل خاک رس مصرفی سالانه این واحد‌ها می‌شود بیش از ۱۵۰ هزار تن!
این آمار‌ها اززبان مدیر مرکز تحقیقات کشاورزی استان همدان است که خبر از وخامت حال زمینی می‌دهد که به علت برداشت بی رویه خاک رس، دیگر پذیرای هیچ پوشش گیاهی نخواهد بود.
آقای اسدیان ما را به جایی برد که روزگاری آجر سنتی را با میزان بالا تولید می‌کردند، اما گویا حال وروز این بیابان‌ها برای تولیدکنند‌های طرفدار تولید آجر سنتی درس نشده است.
مدیر مرکز تحقیقات کشاورزی استان همدان می‌گوید:، چون درصد خاک رس موجود برای آجر دراین بیابان‌های محل تولید آجرسنتی زیاد بوده است، خاک این اراضی را بیشتر برداشت کردند و این منطقه دیگر از گردونه تولید خارج شده است.
آقای "اسدیان" این را هم اضافه میکند که اگر خاک نباشد پوشش گیاهی هم نمی‌تواند رشد ونمو داشته باشد وشاید میلیون‌ها سال طول بکشد که این خاک دوباره به حالت اولیه اش بازگردد.
او نابودی زمین‌های محل فعالیت کوره‌های آجر پزی را از دیگر زیان‌های این کوره‌های آجرپزی ذکر کرد و گفت: برداشت بی رویه خاک در محدوده فعالیت این کوره ها، موجب شده تا تمامی زمین‌های این منطقه غیر قابل استفاده برای کاربری‌های دیگر شوند.
او تاکید کرد: در کنار هر یک از این کوره‌ها گودال‌هایی با عمقی حدود ۱۵ متر و در سطح وسیع با هدف برداشت خاک رس ایجاد شده که مسطح سازی این اراضی برای تغییر کاربری، اقدامی بسیار پر هزینه و دشوار است.
لالجینی‌ها هنرشان به خاک رس وابسته است
لالجین شهر جهانی سفال یکی از قطب‌های گردشگری استان همدان است. این شهر کوچک با جمعیت ۱۴ هزار نفری هر سال پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است و سفالینه‌های فیروزه‌ای را به مسافران تحفه می‌دهد.
اساساً این شهر به علت وجود خاک مرغوب یعنی خاک رس درزمینه ساخت سفال، کارگاه‌های سفالگری را در خود جای داده که در سال ۹۵ به عنوان شهر سفال جهانی ثبت شد.
سفالگری برای مردمان این خطه یک شغل برای امرار معاش و گذران زندگی محسوب می‌شود به طوریکه امروزه بخش اعظمی از جمعیت لالجین در کارگاه-های خانگی به شیوه سنتی به ساخت انواع ظروف سفالین کاربردی و تزئینی مشغول هستند و این هنر سبب ¬ساز شکوفایی منطقه از منظر گردشگری و به تبع آن رشد اقتصادی شهر و استان شده است.
خاک رس لالجین رو به اتمام است
ارغوانی یکی از سفالگران بنام لالجینی در باره کمبود خاک رس گفت: نبود گل سفال در لالجین یکی دیگر از مشکلات سفالگران است به طوریکه محیط زیست اجازه برداشت از خاک رس را به سفالگران نمی‌دهد و ما مجبوریم گل رس را از نقاط دیگر خریداری کنیم که قیمت آن هم روز به روز افزایش می‌یابد.
وی با اشاره به اینکه قیمت گل سفال نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد افزایش داشته است، تصریح کرد: خاک رُس لالجین رو به اتمام است و اگر گل از جای دیگری تهیه شود هزینه‌های جانبی و حمل و نقل نیز افزایش پیدا میکند..
دامن زدن به تولید آسیب سازو دست خالی سفالگران شهرجهانی
هرچقدر تولیدکنندگان واحد‌های سنتی آجر به میزان لازم خاک رس دارند، کمی آن طرف‌تر از قهاوند یعنی در شهر جهانی سفال، دست سفالگران لالجینی از خاک رس تقریبا خالی شده است.
به گفته آقای قادری کارشناس میراث فرهنگی وصنایع دستی استان، حدود ۳۰۰ هزارتن مصرف سالانه خاک رس لاله جینی هاست و این درحالیست که ذخیره خاک رس این روز‌های سفالگران روبه اتمام است وآن‌ها ناچار به استفاده از دیگر خاک‌ها که بخشی ازآن‌ها وارداتی است می‌شوند.
با چند تن ازسفالگران لاله جینی صحبت کردم چه قدیمی‌ها و چه جدیدتر ها.
آقای "مناسبی" یکی از سفالگران هنرمند ونامی این دیار است که باگلایه ازکمبود خاک رس می‌گوید: در سال‌های گذشته، هرکارگاه درلالجین برای یکسال خود ذخیره خاک رس داشتند، اما حالا متاسفانه این ماده اولیه که به نوعی حیات هنر لالجینی‌ها به وجودش وابسته است با کمبود جدی رو به روشده است.
دردیگر کارگاه، آقای مناسبی جوان هم با نگرانی ازوضع موجود می‌گوید: حداقل در ماه دوبار باید انبار‌های ما پراز خاک رس شود تا چرخ سفال ما بچرخد، اما چون کوره‌های آجر پزی بشدت ازاین خاک استفاده می‌کنند، دیگر خاک رس چندانی به ما نمی‌رسد وما به ناچار خاک‌های وارداتی دیگر که مرغوبیت خاک رس را ندارند، استفاده می‌کنیم.
آقای مرادوند نیز که درحال درآوردن ظروف سفالی از کوره سنتی اش بود گفت: وقتی می‌شود برای تهیه آجر از دیگر خاک‌ها بهره برد چرا از خاک رسی که لالجینی‌ها برای تولید ظروف مرغوب به آن نیازمندند استفاده می‌شود؟ آیا به غیرا ازاین است که استفاده نا متعارف از این خاک به هنر لالجینی‌ها ضربه خواهد زد؟
جای خالی پشتیبانی از طرح‌های نوبرای تولید آجر
شاید نکته غفلت شده، حمایت وپشتیبانی از طرح‌های جایگزین باشد که آجر‌ها با حداقل رس تولید شوند.
آقای بداغی از حمایت نشدن کافی برای ترویج طرحش گلایه داشت وگفت: واحد آجرپزی من سالانه ۲۰۰ هزار قطعه آجر بدون آهک وب اکمترین رس تولید میکند که این طرح نو آنچنان که باید وشاید از طرف مسِئولان صنعت معدن وتجارت حمایت لازم نمی‌شود.
برای پیگیری این موضوع به سراغ معاون اقتصادی سازمان صنعت، معدن وتجارت استان رفتم.
آقای بهزادی گفت: اگر واحد‌هایی مثل واحد تولیدی آقای بداغی می‌توانند آجری با این چنین دانش وتجهیزات جدید تولید کنند که از خاک رس کمترین استفاده را داشته باشند ماهم حتما استقبال می‌کنیم و حمایت لازم را خواهیم داشت.
واحد‌های غیرمجاز فعال، مانع حرکت طرح‌های نوپا
آقای بهزادی معاون اقتصادی سازمان صنعت، معدن وتجارت استان همچنین از فعالیت ۴ واحد کوره پزی دراستان خبرداد که فاقد پروانه بهره برداری هستند واحد‌هایی که از حدود ۳۰ سال پیش همچنان فعال هستند که بزودی جلوی فعالیت غیرمجازاین واحد‌ها گرفته خواهد شد. البته جای سئوال است که چرا بعد از ۳۰ سال تازه این واحد‌ها شناسایی شده اند؟
برای برداشت خاک رس کمیاب مجوز هم دارند!
از آقای "رضایی" تولید کننده آجر‌های سنتی پرسیدم که آیا مجوز فعالیت از صنعت معدن وتجارت استان را دارند؟
آقای "رضایی": بله ما با مجوز این سازمان درحال برداشت خاک رس هستیم و تا کنون مشکلی برای ماایجاد نشده است.
باز جای سئوال است: چرا سازمانی که می‌گوید حامی طرح‌های جایگزین خاک رس است، به این واحد‌ها اجازه برداشت خاک رس می‌دهد و از طرفی هم می‌خواهد جلوی فعالیت این نوع واحد‌ها را سهم بگیرد؟
کلام پایانی خبرنگار
با توجه به مشکلات زیست محیطی کوره‌های آجر پزی سنتی و تهدید شهر جهانی لالجین با برداشت‌های بی رویه از خاک رس، تنها راه برون رفت ازاین معضل، جایگزین کردن خاک‌های دیگر مثل همین نخاله‌هایی است که آقای بداغی استفاده میکند.
درست است که محدوده‌های خارج از شهر برای فعالیت کوره داران اختصاص پیدا کرده است و آنها زمین و حتی مجوز برداشت خاک رس دریافت کرده اند، اما این دلیلی برای درست بودن استفاده از خاک رس نمی‌شود و این پیگیری وجدیت ویژه مسئولان را می‌طلبد که برای حفظ این خاک دلسوزی کنند واین سرمایه که اگر نباشد دیگر هیچ مرتع وهیچ گیاهی هم دیگر رشد نخواهد کرد، بکوشند.
بیش از یک میلیون متر مربع از اراضی استان، به واحد‌های آجرپزی اختصاص دارد که ۹۰ درصد آنها هنوز اصرار به برداشت سنتی دارند، اما حالا که می‌شود باشیوه‌ای جدید قدم در راه حفظ منابع طبیعی گذاشت تنها ترویج لازم است وحمایت که بااقدامی جدی برای جمع آوری وجایگزنی خاک دیگر بجای خاک رس برای حفظ این خاک ارزشمند شتاب کنند.
انتهای پیام /
*نشاط شهر هیچ مسئولیتی نسبت به نظرات ندارد و نمایش نظرات دلیلی بر تائید یا رد آنها نیست
* در نظرات ارسالی دقت شود که در آن توهین و افترا به اشخاص نسبت داده نشود.
* نظراتی که مغایر با اصول نظام جمهوری اسلامی باشد نمایش داده نمی شود.